گفتگوی اختصاصی یزد فردا با دکتر محمد آریامنش به بهانه سالروز زلزله 25 شهریور طبس

یزدفردا "خورشید طلوعی پراز بغض داشت و عقربه های ساعت بسرعت می رفت تا غروب خورشید را با غروب زندگی انسان های بی گناهی گره زند. موذن آرام آرام روانه امام زاده حسین بن موسی الكاظم (ع)  می شد تا صدای الله و اكبر را از روی گنبد گلین امام زاده به گوش مردم شهربرساند. هوا كم كم چهره غم بخود می گرفت و غبار آلود می شد، هیچكس از حادثه ای كه روی می داد خبر نداشت. عقربه های ساعت به آخرین ثانیه های حركت نزدیك می شد كه ناگهان متوقف شد. طبس با خاك یكسان شد، شهر همچنان می لرزید و آخرین امید های زندگی را به یاس تبدیل نمود و حتی دیوارهای یك متری را هم بر روی كودكان بی گناه فرو ریخت. طبس شهری كه بود همراه با مردم مهمان نوازش و همراه با كودكان بی گناهش سر در خاك فرو برد. دیگر از آن همه امید خبری نبود . و شهر خاموش شد........

امروز 25 شهریور 1389 سالروز آن سانحه دلخراش است. به سراغ دكتر محمد آریامنش، استاد دانشگاه ومتخصص ژئوفیزیک و زلزله شناسی کشورمان رفتیم تا از خاطرات خود در آن روز و از تجارب علمی خود پس از گذشت 32 سال از آن واقعه غم انگیز سخن بگوید.

از زمین لرزه طبس بگوئید.....

وی با این جملات شروع کرد: خاطرات زلزله طبس را نمی توان فراموش كرد، هنوزیك نسل هم از آن خاطره تلخ نگذشته است، لحظات باور نكرنی بود، شاید یك رویایی كه هیچگاه فراموش نمی شود،  صحبت کردن در باره آن لحظات خیلی سخت است ولی واقعیتی بود كه اتفاق افتاد. حتی فکر کردن در باره آن واقعه عظیم،  ناخواسته بغض را به همراه می آورد و چشمان هر طبسی را پراز اشك می كند. آن شب طبس خاموش و ساکت شد. سكوتی كه هنوز سایه های سنگین آن را در کوچه کوچه های بازسازی شده شهر می توانید به وضوح ببینید، هیچگاه فراموش نخواهد شد.......  ساعت 19:38:18 غروب 25 شهریور بود كه زمین لرزه ای به قدرت 7/4 ( هفت و چهاردهم)  در مقیاس امواج سطحی طبس را لرزاند و همه چیز نابود شد. تقریبا 90 روستا به كلی ویران شد و بیش از 80 درصد ساكنان شهر  به دیار باقی شتافتند. آمار تلفات طبس هیچوقت بدرستی اعلام نشد، آمارهای متناقض و متفاوت از 15 هزار نفر تا 25 هزار نفر، البته شرایط سیاسی کشور در آن زمان خودش بحرانی بود و به همین دلیل زلزله طبس در حاشیه قرار داشت و خیلی به این مسائل پرداخته نشد.

دکتر آریامنش در پاسخ به این سئوال که آیا در رابطه با موقعیت لرزه خیزی طبس ، در آن زمان از ناحیه مراکز علمی هشداری داده شده بود یا خیر، پاسخ داد: مقالات و اسناد علمی نشان می دهد که حتی زمین شناسان هم در رابطه با گسل طبس هیچ گزارشی منتشر ننموده بودند ، حتی در پهنه بندی های انجام شده ، متاسفانه منطقه طبس جز مناطق با خطر نسبی كم تا متوسط ارزیابی شده بود. گسل زلزله طبس ناشناخته و پنهان بود. نه اینکه وجود نداشت، ناشناخته بود . مثل گسل بم و مثل بسیاری از گسل های دیگر در کشور که هنوز ناشناخته هستند. پس از زلزله تقریبا 80 كیلومتر گسلش سطحی اتفاق افتاد كه هنوز در میان زلزله های های ایران هم از نظر بزرگی و هم از نظر مكانیزم زلزله بی نظیر بوده است. البته پس از زلزله دیدگاها تغییر کرد. زلزله طبس به نوعی یک تغییر نگرش در ذهن زمین شناسان و زلزله شناسان در ایران گذاشت. اگرچه انتظار می رفت که این تغییر نگرش در برنامه ریزی ها تاثیر خوبی داشته باشد ولی دیدیم که آن هم مقطعی بود و خیلی زود از نگاه برنامه ریزان کشور فراموش شد. خوب از آن زمان به بعد، ما زلزله های دیگری هم داشته ایم، زلزله منجیل رودبار، زلزله قاینات، زلزله بم و هنوز هم داریم. ولی هیچکدام را نمی توان با زلزله طبس مقایسه کرد. البته تلفات زلزله رودبار-منجیل و زلزله بم به مراتب از طبس بیشتر بود ولی نسبت به جمعیت طبس باید گفت که زلزله طبس قابل مقایسه با آنها نیست . از نظر علمی هم زلزله طبس هنوز جلودار است. اینکه در طبس یک زلزله اتفاق افتاد یا دو زلزله همزمان هنوز در بین زلزله شناسان اتفاق نظر نیست ولی برخی شواهد و پژوهش ها نشان می دهد که وقوع دو زمین لرزه در طبس با فاصله زمانی بسیار کم محتمل تر است.

این استاد دانشگاه در پاسخ به این سئوال که، روند پیشرفت زلزله شناسی دراین فاصله درایران چگونه بوده است، افزود:

تا سال 57 فقط موسسه ژئوفیزیك متولی امور آموزشی در ژئوفیزیك و زلزله شناسی كشور بود ، و مركزتحقیقات مسكن هم بیشتر جنبه های تحقیقاتی مهندسی زلزله را پی گیری می نمود ، سازمان زمین شناسی هم بیشتر تهیه نقشه های زمین شناسی را در این رابطه دنبال می نمود که خیلی موضوع زلزله در سازمان آن زمان جایی نداشت،  ولی در حال حاضر موسسات دیگری از جمله پژوهشگاه بین المللی زلزله شناسی كشور،  پژوهشكده سوانح طبیعی بنیاد مسكن،  مركز مدیریت بحران شهرداری تهران، مركز تحقیقات هلال احمر و برخی ازدانشگاههای كشور از جمله دانشگاه فردوسی مشهد، دانشگاه كرمان وپژوهشکده علوم زمین سازمان زمین شناسی ، دانشگاه آزاد اسلامی و برخی دانشگاههای دیگر هم در رابطه با زلزله شناسی فعالیت های خاصی را دارند كه كار های قابل ارزشی هستند. البته هنوز تا وضعیت مطلوب جای كار زیادی داریم ولی به هر حال روند كلی، روند بسیار مثبتی بوده و انشاءلله با یك همگرایی بیشتر در مراکز یاد شده می توان نتایج بهتری را بدست آورد ولی نمی شود این همه تلاش و كارهای انجام شده را نادیده گرفت. تا قبل از انقلاب اسلامی سالانه فقط تعداد انگشت شماری دانشجوی در مقطع كارشناسی ارشد در رشته ژئوفیزیك تربیت می شدند ولی امروزه بحمدالله حتی در مقطع دكتری تخصصی دانشجو تربیت می شوند و بسیاری از دانش آموختگان این مراکز حتی جذب مراكز پژوهشی و آموزشی بین المللی شده اند. ما در ایران اساتید مجربی در زلزله شناسی داریم، اساتید متعهد و پركار و دارای توانی های علمی در حد استانداردهای دانشگاههای معتبر بین المللی كه می شود با برنامه ریزی خوب از آنها استفاده نمود. از نظر امكانات هم امكانات خوبی فراهم شده ولی باید با برنامه ریزی بهتر از آنها استفاده نمود.

آریامنش در پاسخ به این سئوال که علی رغم این پیشرفت ها چرا هنوز دانشمندان ما قادر به پیش بینی زلزله نشده اند اظهار داشت: ببینید ، اگر ما بخواهیم پژوهش های مرتبط با زلزله شناسی را تقسیم کنیم می توان آنها را در سه گروه اصلی تعریف کرد، پژوهش هایی که مربوط به وضعیت لرزه خیزی و لرزه زمین ساخت منطقه می شوند. چه زلزله هایی تا کنون اتفاق افتاده، چه گسل هایی وجود دارند و هر کدام از گسلها توانایی وقوع زلزله با چه بزرگی را دارند. که خوب در این زمینه در ایران کارهای قابل توجهی شده  است. وی ادامه داد، برخی از پژوهش ها هم مربوط به پیش بینی زلزله می شوند.  پیش بینی زلزله یعنی یک زلزله در فلان مکان ، در فلان زمان دقیق و با چه بزرگی اتفاق خواهد افتاد. این موضوع نیازمند کنترل دقیق پارامتر های متفاوت و متعددی از زلزله ها می شوند که در آن صورت موضوع پیش بینی زلزله ها امکان پذبر خواهند بود. این موضوع هم نیازمند ابزارهای دقیق و هم سرمایه گذاری کلان و هم مطالعه مستمر می باشد. البته این به معنی این نیست که امکان پذیر نیست. در دنیا کارهای بزرگی شده ولی هنوز هیچ مرکز یا موسسه ای که وقوع یک زلزله را صدرصد درست پیش بینی نماید، بطور رسمی معرفی نشده است. برخی ازمراکز علمی ایران هم در این مورد پیشرفتهای قابل توجهی را اعلام نموده اند  که باید منتظر اعلام نتایج علمی پیش بینی آنان بود.

دکتر آریامنش دسته سوم را مربوط به پژوهشهای مرتبط با مهندسی زلزله دانست، وی معتقد است  در زمینه مقاوم سازی و پایدار سازی سازه ها، دانشمندان ایرانی پیشرفت های بسیار خوبی داشته اند. ساخت پلهای متعدد، سازه های آبی مقاوم و تاسیسات صنعتی همه و همه نشات گرفته از این تجربیات با ارزش است.

پس آیا پیش بینی زلزله امکان پذیر می باشد یا خیر؟ دکتر آریامنش ادامه داد، البته که زلزله قابل پیش بینی است، زلزله یک واقعه کاملا طبیعی است ، تمام رویداد های طبیعی از یک روند کاملا علمی و خاص تبعیت می کنند و قابل اندازه گیری و قابل دستیابی هستند. روزگاری نمی شد تغییرات اب و هوا را پیش بینی نمود ولی امروزه این موضوع حل شده است. آریامنش تاکید نمود :اتفاقا در ایران با توجه به وقوع زمین لرزه های متعدد و روزانه،  ما به داده های بسیار خوبی دسترسی داریم که می توان از آنها به عنوان یک آزمایشگاه بزرگ طبیعی در پیش بینی زلزله استفاده نمود. همه اینها  را می توان مرتبط با  برنامه ریزی ، استفاده از فرصت ها و متخصصین این فن  و در یک کلام مدیریت این موضوع دانست.

 از دکتر آریامنش سئوال شد که امروزه متولی مدیریت بحران های طبیعی در کشور چه نهاد و یا سازمانی است افزود:

سازمان مدیریت بحران کشور در جلسه مورخ 31اردیبهشت1387 كمیسیون اجتماعی مجلس شورای اسلامی طبق اصل هشتاد و پنجم (85) قانون اساسی تصویب شد و پس از موافقت مجلس با اجراء آزمایشی آن به مدت پنج سال، در تاریخ 20خردادماه1387 به تأیید شورای نگهبان رسید. در واقع این سازمان، به منظور ایجاد مدیریت یكپارچه در امر سیاستگذاری، برنامه‌ریزی، ایجاد هماهنگی و انسجام در زمینه‌های اجرائی و پژوهشی، اطلاع‌رسانی متمركز و نظارت بر مراحل مختلف مدیریت بحران و ساماندهی و بازسازی مناطق آسیب‌دیده تشكیل شد ه است. و بحق این سازمان تا کنون خیلی خوب هدایت شده و یکی از قویترین سازمان های مشابه خود در منطقه می باشد.

در خاتمه از این زلزله شناس سئوال شد که نظر شما در رابطه با زلزله تهران چیست، وی صراحتا تاکید نمود وقوع زمین لرزه در تهران قطعی است. همه شواهد علمی نشان می دهد که گسل های فعال تهران را محاصره نموده اند و شکست هر کدام از آنها می تواند تهران را به یک طبس و یا به یک بم دیگر تبدیل نماید. باید این واقعیت تلخ را بپذیریم که زیر ساختهای موجود در تهران قابل اعتمادنیستند وباید علاج واقعه را قبل از وقوع نمود. جمعیت فعلی تهران نمی تواند تحمل وقوع چنان زمین لرزه ای را داشته باشد. باید بطور کاملا جدی موضوع مدیریت شهر تهران را دنبال نمود و هیچگاه نباید از آن غافل شد.

• نویسنده : یزد فردا
• منبع خبر : خبرگزاری فردا